Pies w literaturze

Czworonożnym bohaterem, którego wierność i przywiązanie od wieków nie przestają dziwić i wzruszać, jest Argos pies króla Itaki. On jako jedyny rozpoznał powracającego po latach tułaczki Odysa. Dawno też zaczęto zajmować się psem naukowo. Pierwsza książka o hodowli psów została napisana przez Ksenofonta w latach 430-352 p.n.e. Zawiera ona opis zalet i wad psich, a także porady dotyczące postępowania przy kryciu suki. Ksenofont wymienia także przyrządy potrzebne do tresury psów.
    Przykładów wprowadzania psa do literatury jest mnóstwo.
Zwrócę uwagę na niektóre z nich. Psy, jako narzędzie kary, spotykamy u Boccaccia w „Dekameronie” w opowieści ósmej dnia piątego.
Pies występuje w komedii obyczajowej Hiszpana Lope de Vegi z okresu renesansu - „Pies ogrodnika”.
Z kolei bohater powieści czeskiego pisarza J. Haszka - Szwejk, przedstawiciel praskiego mieszczaństwa, trudnił się, z wielkim powodzeniem, handlem psami, stosując przy tym nie zawsze uczciwe metody. Poprzedników Szwejka należy szukać jeszcze w siedemnastowiecznym Paryżu, gdzie znajdowało się centrum ówczesnego handlu psami. Szczególne miejsce we współczesnej literaturze światowej początków XX wieku, której bliska jest psia tematyka, zajmują powieści Jacka Londona - „Biały Kieł”, „Bury wilk”, „Kochany Kleks” i „Zew krwi” oraz Jamesa Olivera Curwooda - „Szara wilczyca”, „Władca skalnej doliny”, „Bari syn szarej wilczycy”. Są to głośne powieści z życia poszukiwaczy złota i łowców amerykańskiej północy, opisujące psie zaprzęgi na śnieżnych szlakach Alaski i Kanady.
W Polsce literatura - naukowa i beletrystyczna - poświęcona psu pojawiła się
w XVI w. W 1534 r. w Krakowie wyszło dzieło przyrodniczo-lekarskie (typu zielnika), autorstwa Stefana Falimirza pt. „O ziołach i ich mocy...”, w którym znajdują się wzmianki o psie i najstarszy drzeworyt przedstawiający psa. W 1549 r. zostały wydane „Księgi o gospodarstwie...” Piotra Crescentiusa, gdzie w księdze IX jest mowa o psach. Bardzo ważną pozycją, dotyczącą tego tematu w polskim piśmiennictwie, jest wydrukowane po raz pierwszy w 1618 r. Jana Ostroroga „Myślistwo z ogary”. Wśród pism Ostroroga zachowała się także „Nomenklatura ogarów”. Jest to wykaz 313 imion nadawanych ogarom. Była to rasa w Polsce bardzo popularna. Przypomnijmy, że najsłynniejsze zdanie w literaturze polskiej, w którym jest mowa o psach, rozpoczynające „Popioły” St. Żeromskiego to: „Ogary poszły w las”. Psy w literaturze polskiej to przede wszystkim psy myśliwskie. Weszły one do dzieł klasycznych.
Np. Mickiewicz w „Panu Tadeuszu” pisze o Kusym i Sokole. Z kolei J. Tuwim poświęcił psom polskim, ofiarom wojny i okupacji ustęp „Kwiatów polskich”.
    Pies zajmuje szczególne miejsce w polskiej literaturze dziecięcej.
Dzieci, niejednokrotnie bardziej szczere i spontaniczne w swych uczuciach
i reakcjach niż dorośli, często łatwiej znajdują wspólny język z psami. Myślę, że można nawet zaryzykować twierdzenie, że dzieci w pewien sposób są pośrednikami pomiędzy światem ludzi dorosłych a światem zwierząt, w tym także psów. Wielu autorów piszących dla dzieci za swoich bohaterów obiera psy, gdyż dzięki tym zwierzętom mogą oni w prosty, pozbawiony patosu sposób, mówić o tym, co najważniejsze w życiu. Pisze na ten temat H. Skrobiszewska: „Literatura chętnie odwołuje się do przykładów przyjaźni zwierząt i ludzi. To nie tylko partnerzy człowieka, ale i znakomite media literackie. Ich obecność pozwala na eksponowanie najwznioślejszych uczuć miłości, poświęcenia i wierności w sposób prosty i ostry, jakby wypreparowany, bo nie wymagający rozległych motywacji psychologicznych. Zwierzęta nie noszą masek, są szczere w swych odruchach, autentyczne w uczuciach, wiarygodne”. Nie sposób wymienić wszystkich autorów piszących dla najmłodszych czytelników o psach, można jedynie wspomnieć o niektórych:
J. Grabowski i jego „Puc, Bursztyn i goście”, „Reksio i Pucek”, „Kochany zwierzyniec”, J. Broniewska, autorka „Ciapka i włóczęgi”, Z. Charszewska, autorka książki „Franek, jego pies i spółka”, F. A. Ossendowski, który napisał książkę „Wacek i jego pies”. O związkach człowieka i zwierzęcia jest także mowa w książkach: „Historia Petita jamnika zwykłego, ale i niezwykłego” Z. Kwiatkowskiego, „Przez ciebie, Drabie” Z. Chądzyńskiej, „Reksy, Smyki i Zagraje” T. Goździkiewicza, „Przebaczamy Pankowi” E. Kołaczkowskiej, „Psia służba” H. Koszutskiej, „Wawa i jej pan” J. E. Kucharskiego, „Ami znaczy przyjaciel M. Orłonia, „Dzikus, czyli wyjęty spod prawa”, „Kibice”, „Przyjaciele mojego dzieciństwa” W. Żółkiewskiej, „Psie historie” J. Litwina, „Psia księga” D. Forelle i M. Szuszkiewiczowej. Psy są również bohaterami utworów: M. Konopnickiej „Co Kurta robił w podwórku”, M. Dąbrowskiej „Noc ponad światem” i „Pies”, J. Wiktora „Burek”, Z. Kossak-Szczuckiej „Topsy i Lupus”, Z. Nałkowskiej „Między zwierzętami”. Bardzo popularnymi psimi bohaterami w literaturze młodzieżowej są: Saba z powieści H. Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy”, który występuje w roli swoistego opiekuna, obrońcy i towarzysza niedoli porwanych dzieci oraz Karuś z „Anielki” B. Prusa, będący przykładem psiej miłości. Temat ten był bliski również A. Dygasińskiemu. Napisał on „Psią dolę”, „Asa” oraz baśnie „Dzieci, Zuchelek i wilczysko”. L. J. Kern wykreował postać psa Ferdynanda i uczynił go bohaterem bajki zwierzęcej utrzymanej w konwencji filozoficznej groteski. Natomiast książka R. Pisarskiego „O psie, który jeździł koleją” jest przepięknym przykładem literatury dziecięcej, którą - moim zdaniem - każdy może czytać z wielkim wzruszeniem. Opowiada ona historię psa, posiadającego niezwykłą umiejętność samodzielnego podróżowania pociągiem. Jego zamiłowanie do wędrówek nie umniejsza przywiązania do człowieka, który go przygarnął i jego rodziny. Przywiązanie to Lampo przypłaca życiem - ginie pod kołami pociągu ratując życie małej Adele.
Chciałam również zwrócić uwagę na książkę autorstwa czeskiego pisarza K. Czapka pt. „Daszeńka czyli żywot szczeniaka” należącą do kręgu tematyki literatury dziecięcej. Książeczka została opatrzona dopiskiem: „dla dzieci napisał, zilustrował, sfotografował i na własnej skórze doświadczył Karol Czapek”. Opisane jest tu życie Daszeńki począwszy od dnia jej urodzin. Ponadto znajdują się tu rysunki, bajki ułożone specjalnie dla szczeniaka oraz liczne zabawne fotografie.

Źródło: Katarzyna Filipczak, Pies w literaturze, Dwumiesięcznik PIES, Nr 1 (291) 2001